Są standardowe ogrody przydomowe lub skwery miejskie. Są i ogrody specjalne. Projektując je musimy wziąć pod uwagę inne rzeczy, niż podczas projektowania „zwykłego” ogrodu. W tej lekcji poznasz najważniejsze przykłady takich ogrodów: rozarium, alpinarium i ogród skalny, ogród żwirowy, ogród traw, ogród ziołowy, ogród roślin wrzosowatych i ogród wodny.
Do ogrodów specjalnych zalicza się też ogrody społeczne, terapeutyczne, a nawet place zabaw, ale nimi zajmiemy się innym razem.
Zobacz też: Jak narysować. Ogrody specjalne
Ogród różany
Ogród różany (rozarium, rosarium, różanka) to przestrzeń ogrodowa przeznaczona głównie do uprawy różnych odmian róż. Może być częścią większego ogrodu lub samodzielnym założeniem, mającym na celu eksponowanie piękna i różnorodności tych kwiatów. Rozaria często mają formę geometrycznych rabat lub bardziej swobodnych kompozycji, uzupełnionych o małą architekturę, jak pergole, ławki czy fontanny.
Rozaria znane są od średniowiecza, popularność zyskały w XIX wieku. Za jeden z pierwszych wyspecjalizowanych ogrodów różanych uważany jest La Malmaison we Francji, założony przez pierwszą żonę Napoleona Bonaparte Joséphine de Beauharnais.
Rośliny
W rozariach spotkamy różne odmiany róż:
- róże ogrodowe (szlachetne);
- róże rabatowe (wielkokwiatowe);
- róże „czepne” (pnące);
- róże pienne (szczepione na pniu);
- róże krzaczaste (w tym dzikie);
- róże karłowe (miniaturowe);
- róże olejkodajne.
Jak założyć
- Stanowisko: miejsce słoneczne, dobrze przewietrzane, ale osłonięte przed silnymi wiatrami.
- Podłoże: żyzne, przepuszczalne, o lekko kwaśnym odczynie (pH 6-6,5).
- Kompozycja: róże sadzone według wysokości (niższe odmiany z przodu, wyższe z tyłu), z uwzględnieniem kolorystyki i okresu kwitnienia.
- Pielęgnacja: regularne przycinanie, nawożenie, podlewanie i ochrona przed chorobami (np. mączniak).
- Dodatki: mała architektura (pergole, łuki), elementy wodne lub ścieżki z naturalnych materiałów dla ułatwienia pielęgnacji i estetyki.
Przykłady
Najbardziej znane rozaria w Polsce:
- Rosarium w Chorzowie (Śląski Ogród Botaniczny) – największe w Polsce, o powierzchni 7 ha;
- Ogród Różany w Szczecinie;
- Kolekcja Narodowa Odmian Uprawnych Róż oraz Ogród Testowy Nowych Odmian Róż w Ogrodzie Botanicznymw Powsinie w Warszawie.
Najbardziej znane rozaria na świecie:
- Europa-Rosarium w Sangerhausen (Niemcy) – jedno z największych na świecie (15 ha, 8700 taksonów i odmian);
- Roseraie du Val-de-Marne w L’Haÿ-les-Roses (Francja);
- Queen Mary’s Gardens w Londynie – ogród różany w Regent’s Park
Skalniak a alpinarium
Ogród skalny (skalniak) to dekoracyjna przestrzeń, w której główną rolę odgrywają kamienie oraz rośliny ozdobne, przystosowane do życia w suchych i nasłonecznionych warunkach. Nie musi naśladować naturalnych krajobrazów górskich, a jego celem jest estetyka. Może być zakładany w przydomowych ogródkach jako element ozdobny.
Alpinarium to specjalistyczny ogród, którego celem jest odwzorowanie naturalnych warunków występujących w górach. Jest projektowany z myślą o uprawie rzadkich i wymagających roślin alpejskich, wysokogórskich oraz subalpejskich.
Rośliny
W alpinariach stosujemy starannie wyselekcjonowane rośliny pochodzące z regionów górskich. Nie muszą to być tylko niskie byliny i krzewinki, ale również krzewy i drzewa.
W przydomowych ogrodach skalnych mogą pojawić się rośliny skalne i okrywowe lub byliny i krzewinki. Przykładowe gatunki:
- rojnik
- rozchodnik
- floks skrzydlasty
- dąbrówka rozłogowa
- pierwiosnek
- dzwonek karpacki
- goździk postrzępiony
- ubiorek wiecznie zielony
- żagwin ogrodowy
Jak założyć
- Stanowisko: słoneczne, naturalne lub sztucznie stworzone skarpy, południowe lub południowo-zachodnie zbocza
- Podłoże: lekko kwaśne do obojętnego
- Kompozycja: kamienie naturalne, jeden lub kilka rodzajów (nie za dużo), rośliny sadzone w małych grupach po kilka sztuk, szczeliny między kamieniami wypełnione małymi roślinami
- Pielęgnacja: regularne plewienie, ściółkowanie i przycinanie.
- Dodatki: ścieżki ze żwiru, kamienia lub drewna, suche strumienie, małe mostki czy rzeźby.
Przykłady
Ogrody skalne wprowadza się zazwyczaj w ogrodach przydomowych lub jako element większego założenia krajobrazowego (zdjęcia na początku działu). Alpinaria spotykamy najczęściej w ogrodach botanicznych.
Ciekawą odmianą ogrodu skalnego jest karesansui, który omówię za chwilę.
Ogród żwirowy
Ogród żwirowy to rodzaj ogrodu, w którym głównym elementem dekoracyjnym i funkcjonalnym jest żwir. Tego typu przestrzeń wyróżnia się minimalistycznym charakterem, łatwością w pielęgnacji i odpornością na suszę. Żwir pełni funkcję zarówno estetyczną, jak i praktyczną – zapobiega wzrostowi chwastów, chroni glebę przed wysychaniem i tworzy neutralne tło dla roślin.
Ogrody żwirowe zakładane były z powodów kontemplacyjnych (japońskie ogrody keresansui), estetycznych (ogrody minimalistyczne) i funkcjonalnych (łatwe do założenia i utrzymania). W ostatnich latach zyskują na popularności ze względu na swoją odporność na zmiany klimatyczne (xeriscaping).
Rośliny
Ogrody żwirowe tworzone są z roślin o małych wymaganiach wodnych, dostosowane do trudnych warunków siedliskowych.
Przykładowe gatunki:
- czosnek olbrzymi
- czyściec wełnisty
- jukka karolińska
- kostrzewa popielata
- łyszczec wiechowaty (gipsówka)
- krwawnik kutnerowaty
- rochodznik okazały
- wilczomlecz mirtowaty
Jak założyć
- Stanowisko: słoneczne, naturalne lub sztucznie stworzone skarpy, południowe lub południowo-zachodnie zbocza
- Podłoże: lekko kwaśne do obojętnego
- Kompozycja: kamienie naturalne, jeden lub kilka rodzajów (nie za dużo), rośliny sadzone w małych grupach po kilka sztuk, szczeliny między kamieniami wypełnione małymi roślinami
- Pielęgnacja: regularne plewienie, ściółkowanie i przycinanie.
- Dodatki: ścieżki ze żwiru, kamienia lub drewna, suche strumienie, małe mostki czy rzeźby.
Przykład: xeriscaping
Coraz dłuższe okresy suszy i zmiany klimatyczne zmuszają projektantów do poszukiwania pomysłów na ogrody niewymagające podlewania. Tak powstał xeriscaping. Idea ta przyszła do nas z regionów o ograniczonych zasobach wody.
Opiera się na 7 filarach:
- oszczędzanie wody
- poprawa jakości gleby
- ograniczenie powierzchni trawnika
- stosowanie w ogrodzie gatunków rodzimych i odpornych na suszę
- ściółkowanie roślin
- wydajne nawadnianie ogrodu
- odpowiednia pielęgnacja ogrodu.
Przykład: keresansui
Przykładem ogrodu żwirowego jest karesansui – tradycyjny japoński ogród suchego krajobrazu, inspirowany estetyką zen. To stylizowany krajobraz z układami skał, kamieni, mchu, żwiru oraz starannie przycinanej roślinności. Żwir zastępuje piasek ze względu na większą odporność na deszcz i wiatr. Ten typ ogrodu przeznaczony jest wyłącznie do kontemplacji.
Miniaturową wersją takich ogrodów są bonseki – krajobrazy tworzone na lakowych tacach z białego piasku, kamyków i skalnych odłamków.
Ogród traw
Ogród traw to przestrzeń ogrodowa, w której główną rolę odgrywają trawy ozdobne. Tego typu ogrody charakteryzują się naturalnym, lekkim i eterycznym wyglądem, inspirowanym krajobrazami łąk i stepów. Trawy wprowadzają do ogrodu ruch, dynamikę oraz wyjątkowy urok przez cały rok, zwłaszcza zimą, gdy wiele gatunków zachowuje swoje walory dekoracyjne.
Rośliny
W ogrodach traw dominują trawy ozdobne, uzupełnione bylinami i krzewami.
Trawy ozdobne:
- miskanty
- kostrzewy
- ostnice
- trzcinniki
- proso rózgowate
- rozplenice
Jak założyć
- Stanowisko: stanowisko słoneczne lub półcieniste
- Podłoże: przepuszczalne
- Kompozycja: sadzenie w grupach lub pasmach, aby uzyskać efekt masowy (choć coraz popularniejsze są również kompozycje mieszane), łączenie traw wysokich z niskimi, efekty sezonowe (trawy są dekoracyjne przez cały rok)
- Pielęgnacja: ścinanie traw wczesną wiosną przed rozpoczęciem wegetacji, umiarkowane nawożenie, regularne odchwaszczanie
- Dodatki: ścieżki żwirowe, duże głazy, rzeźby ogrodowe.
Przykłady
Wielu współczesnych architektów krajobrazu sięga po trawy ozdobne. Przepiękne kompozycje inspirowane naturą tworzy holender Piet Oudolf, który łączy trawy i byliny.
Najbardziej znane projekty to:
- Ogród własny w Hummelo, 1982 (Holandia)
- Scampston Walled Garden, 2000 (Wielka Brytania)
- High Line w Nowym Jorku, 2006
- Lurie Garden, Millennium Park w Chicago, 2003 (z Kathryn Gustafson i Shannon Nichol)
Ogród ziołowy
Ogród ziołowy to przestrzeń zaprojektowana do uprawy roślin przyprawowych, leczniczych i aromatycznych. Może być częścią większego ogrodu, uprawą na rabatach, w donicach lub w formie ozdobnych grządek. Ogrody ziołowe łączą praktyczność z estetyką – są źródłem świeżych ziół oraz tworzą miejsce o przyjemnym zapachu i naturalnym wyglądzie.
Rośliny
Jakie rośliny mogą pojawić się w takim ogrodzie?
- Zioła kuchenne: bazylia, oregano, tymianek, mięta, kolendra, majeranek, szałwia, estragon, koperek.
- Zioła lecznicze: melisa, lawenda, nagietek, krwawnik, rumianek, arcydzięgiel, dziurawiec.
- Zioła ozdobne: rozmaryn, hyzop, werbena cytrynowa, anyżowiec, cząber ogrodowy.
- Rośliny wieloletnie: szczypiorek, lebiodka (oregano), lubczyk, mięta pieprzowa.
Jak założyć
- Stanowisko: stanowisko słoneczne
- Podłoże: przepuszczalne i żyzne
- Kompozycja: sadzenie w grupach o podobnych wymaganiach dotyczących gleby i wilgotności (np. zioła śródziemnomorskie – rozmaryn, tymianek – na suche stanowiska; mięta, melisa – na bardziej wilgotne), obwódki z bukszpanu, lawendy lub niskich roślin ozdobnych.
- Pielęgnacja: regularne przycinanie w celu pobudzania wzrostu, umiarkowane nawożenie, usuwanie chwastów
- Dodatki: ścieżki z kamieni, żwiru lub drewna, donice na zioła w miejscach z ograniczoną przestrzenią.
Przykłady
Ogrody ziołowe można oglądać w większości ogrodów botanicznych i w ogrodach pokazowych. Przykładem są Ogrody Hortulus Spectabilis w Dobrzycy (woj. zachodniopomorskie).
Ciekawym przykładem jest Chelsea Physic Garden (Anglia) – ogród ziół leczniczych założony w XVII wieku.
Ogród roślin wrzosowatych
Ogród roślin wrzosowatych to przestrzeń ogrodowa, w której dominują rośliny z rodziny wrzosowatych (Ericaceae). Charakteryzują się one dekoracyjnym wyglądem, atrakcyjnym o każdej porze roku – od kwitnienia wiosną i latem po efektowne barwy liści i owoców jesienią i zimą. Ogrody wrzosowiskowe często przypominają naturalne krajobrazy, takie jak wrzosowiska czy borówczyska.
Rośliny
Jakie rośliny mogą pojawić się w takim ogrodzie?
- wrzosy i wrzośce:
- wrzos zwyczajny
- wrzośce
- krzewy ozdobne:
- azalie, różaneczniki (rododendrony)
- pierisy, kiścienie
- enkianty, golterie
- rośliny jagodowe:
- borówka amerykańska, żurawina, borówka brusznica
Jak założyć
- Stanowisko: stanowisko słoneczne lub półcieniste
- Podłoże: lekkie, przepuszczalne i kwaśne (pH 4-5,5)
- Kompozycja: grupy roślin o różnej wysokości (np. wrzosy jako rośliny okrywowe, azalie w tle), zróżnicowanie kolorystyczne
- Pielęgnacja: regularne przycinanie wrzosów po kwitnieniu, nawożenie specjalistycznymi nawozami do roślin kwasolubnych, utrzymywanie wilgotności gleby i ściółkowanie kory w celu ochrony przed wysychaniem
- Dodatki: małe ścieżki z kamieni lub żwiru dla podkreślenia naturalistycznego wyglądu.
Przykłady
Arboretum w Wojsławicach posiada jedną z największych w Polsce kolekcji azalii i różaneczników. W Wojsławicach znajduje się narodowa kolekcja różaneczników rasy łużyckiej (odmiany Seidla).
Arboretum (inaczej ogród dendrologiczny lub dendrarium) to miejsce, w którym kolekcjonuje się drzewa i krzewy oraz prowadzi się badania.
Ogród wodny
Ogrody roślin wodnych, przybrzeżnych i bagiennych to przestrzenie ogrodowe, w których główną rolę odgrywają rośliny związane z wilgotnym środowiskiem. Mogą obejmować stawy, oczka wodne, strumienie, mokradła lub wilgotne tereny przybrzeżne. Takie ogrody łączą estetykę z funkcjonalnością – oczyszczają wodę, przyciągają faunę i tworzą unikalny mikroklimat.
Warto podkreślić, że poza projektowanymi zbiornikami, w architekturze krajobrazu mamy do czynienia z istniejącymi elementami wodnymi w ogrodzie. W takim wypadku niezmiernie ważne jest ograniczenie wprowadzanych zmian do minimum.
Rośliny
Wyróżniamy 3 widoczne strefy, różniące się roślinnością.
- Roślinność wodna
- grążel żółty
- grzybień
- moczarka kanadyjska
- rzęsa drobna
- kotewka orzech wodny
- Roślinność bagienna i wód płytkich
- kosaciec żółty
- tatarak zwyczajny
- knieć błotna
- pałka wodna
- Roślinność przybrzeżna
- liliowiec rdzawy
- języczka pomarańczowa
- funkie
Jak założyć
- Stanowisko: nasłonecznione
- Podłoże: naturalne lub sztuczne zbiorniki wodne, teren o stałej wilgotności lub możliwość nawadniania
- Kompozycja: uwzględnienie wymagań dotyczących głębokości wody
- Pielęgnacja: regularne oczyszczanie zbiorników z mułu i nadmiaru roślin, kontrola ekspansywnych gatunków (np. trzciny), zimowe zabezpieczenie wrażliwych gatunków
- Dodatki: kładki, mostki, ścieżki z kamieni, strefy dla zwierząt.
Przykłady
Pamiętasz sławny obraz Claude’a Moneta przedstawiający staw z liliami wodnymi (grzybieniami, zwanymi też nenufarami)? Ten staw naprawdę istnieje. Znajduje się w Giverny we Francji i można go zwiedzać.
Monet stworzył nie jeden, a 250 (!) obrazów tego stawu. Jeden z nich zobaczysz na kolejnym slajdzie.
Źródła zdjęć:
GrahamBould, Jamain, keepitsurreal, SUJIRENas, Reinhard Kirchner, Tezlubiezabytki, Zipity11, Don Bühl, Iwona Grabska, Daderot, Andreas Frick, Potomacpalms, Urashimataro, Cquest [Wikipedia]
Carolyn Willitts, Tony Spencer, Rick Phillips, Karen V Bryan [Flickr]
Pexels