Na zajęciach z roślin ozdobnych uczysz się rozpoznawać poszczególne gatunki roślin. Na zajęciach praktycznych uczysz się jak je sadzić i pielęgnować. Obiekty roślinne pojawiają się również na zajęciach z podstaw krajobrazu czy historii ogrodów. A ja chciałabym zachęcić Cię do jeszcze innego spojrzenia na ten temat – rośliny w projektowaniu.
Jak projektować obiekty roślinne? Jak grę komputerową! Bo jeśli ogród to świat, to wtedy…
- Mapa gry: Szkielet ogrodu tworzy roślinność drzewiasta, czyli drzewa, krzewy, krzewinki i pnącza. To od nich zaczynamy rozmieszczanie roślin w projekcie. Tworzą klimat, wyznaczają granice.
- NPC-e: Coś, co nadaje przestrzeni życie, zmienność, kolor to byliny.
- Skórki: Szybka zmiana wyglądu, sezonowe atrakcje. To dają nam rośliny jednoroczne i dwuletnie, rośliny cebulowe i zioła.
- Grass texture: Podstawowe tło, które łączy wszystko w całość i zapewnia spójność wizualną – murawa, czyli trawniki i rośliny okrywowe.
Drzewa, krzewy i pnącza
Do roślinności drzewiastej zaliczamy zarówno drzewa i krzewy, jak i krzewinki i pnącza, czyli te rośliny, które mają zdrewniałe pędy.
Na pewno wiesz, czym są drzewa i krzewy (w skrócie – drzewa mają pień główny, krzewy mają wiele pędów wyrastających z ziemi i przeważnie są mniejsze od drzew). A czym są krzewinki? To rośliny o częściowo zdrewniałych pniach. Najsmaczniejszy przykład to borówka czarna. Ze względu na rozmiary będziemy je raczej łączyć z bylinami. Pnączami mogą być zarówno rośliny zielne, jak i drzewiaste (czyli drewniejące). Omawiamy je razem, bo pełnią taką samą funkcję w architekturze krajobrazu.
Rośliny
Zobacz również róże i rośliny wrzosowate w lekcji Ogrody specjalne
Formy. Drzewa i krzewy
Drzewa, krzewy mogą występować w formie regularnej i nieregularnej.
Regularne
- żywopłot formowany
- szpaler (zwarty rząd drzew po jednej stronie drogi)
- aleja (rzędy drzew po obu stronach drogi)
- topiary (rośliny formowane przez cięcie)
> zobacz również Słownik
Nieregularne
- żywopłot nieformowany
- kępa (swobodny układ kilkunastu drzew/krzewów tego samego gatunku)
- lasek, gaj
- klomb (grupa drzew i krzewów o regularnym kształcie, z dominantą na środku)
Formy. Pnącza
Wśród pnączy wyróżniamy prymitywne (np. jaśminowiec nagokwiatowy), owijające się (wijące się, ogonkoczepne i wąsoczepne, np. winorośl) i samoczepne (przylgoczepne i korzenioczepne, np. bluszcz pospolity).
Forma pnączy wpływa na rodzaj podpór. Szczegółowo konstrukcjami wspierającymi pnącza będziemy zajmować się później. Teraz tylko wymienię kilka przykładów, ponieważ wygląd tych konstrukcji stanowi ważny element kompozycji.
- Słupy – pojedyncze elementy konstrukcyjne;
- Bramy, łuki – elementy złożone z dwóch słupów i elementu poprzecznego;
- Kratki i siatki – elementy wolnostojące lub naścienne;
- Trejaże – rząd słupów połączonych kratkami;
- Pergole – kostrukcje utworzone z ciągu ustawionych równolegle bram, czasem połączone poprzecznymi elementami. Tworzą sklepienie wnętrza ogrodowego.
- Altany, pawilony – budowle ogrodowe o ażurowej konstrukcji lub zabudowane.
Funkcje
- sanitarno-higieniczna – drzewa ochronią przed zanieczyszczeniami powietrza, zawierają bakteriobójcze fitoncydy
- klimatyczna – drzewa obniżają temperaturę, osłaniają przed wiatrem, produkują tlen
- biocenotyczna – drzewa są schronieniem dla zwierząt, dostarczają im pożywienia, tworzą biocenozy
- gospodarcza – części roślin wykorzystywane są w przemyśle spożywczym, budowlanym, farmaceutycznym
- techniczna – rośliny drzewiaste wykorzystuje się w rekultywacji terenów zdegradowanych
- społeczna i psychologiczna – rośliny działają kojąco i uspokajająco na nasz układ nerwowy
- ekonomiczna – badania wykazały, że wartość terenów sąsiadujących z terenami zieleni znacznie wzrasta
- estetyczna i kompozycyjna – patrz dalej
Jak komponować
- Drzewa, wyższe krzewy i pnącza tworzą ściany wnętrz krajobrazowych.
- Jednorodna roślinność drzewiasta stanowi tło kompozycji, podkreślające znajdujący się przed nią element wolnostojący.
- Aleje, szpalery i inne podłużne wnętrza kierują wzrok na dominantę.
- Drzewa mogą tworzyć kulisy, podkreślając określony widok lub zapraszając do kolejnego wnętrza.
- Roślinność może podkreślać cenne obiekty architektoniczne lub zasłaniać elementy mało dekoracyjne.
- Rośliny pojedyncze lub w grupach są odbierane jako element wolnostojący.
- Roślinność może służyć do uzyskania takich efektów jak rytm, symetria, kontrast barw lub kształtów.
> Zobacz również Kompozycja
Jak dobierać rośliny (ze względów kompozycyjnych)
Jeśli główną funkcją projektowanych roślin jest estetyka – przy wyborze roślin musimy wziąć pod uwagę następujące czynniki:
- Rozmiary (od drzew o wysokości 25 m po płożące się krzewinki i pnącza);
- Pokrój (korony kolumnowe, stożkowate, kuliste, płaczące);
- Ozdobność (okazałe lub pachnące kwiaty, ozdobne owoce, barwne liście i pędy);
- Podatność na formowanie i tempo wzrostu;
- Zmienność sezonowa (rośliny zimozielone).
Oczywiście przy wyborze roślin uwzględniamy również ich preferencje odnośnie nasłonecznienia, wilgotności i żyzności podłoża oraz odczynu gleby.
> Zobacz również Dobór roślin i Warunki naturalne
Jak dobierać rośliny (ze względów biocenotycznych)
Uwaga! Nawet jeśli główną funkcją projektowanych roślin są względy estetyczne, powinniśmy brać pod uwagę również ich biocenotyczne korzyści dla zwierząt:
- dla owadów – rośliny miododajne;
- dla ptaków i ssaków – rośliny zapewniające schronienie i pożywienie.
Do realizacji tego celu najlepiej przydadzą się gatunki występujące naturalnie na danym obszarze. Rolą architekta krajobrazu nie jest tworzenie „ładnych kompozycji” z roślin kupionych w szkółce, ale umiejętne wpisanie się w istniejącą przestrzeń.
Byliny
Rabaty bylinowe to stałe kompozycje złożone z wieloletnich roślin zielnych zimujących w gruncie oraz krzewinek (dodaję je tutaj ze względu na rozmiar). Dobrze zaprojektowana rabata jest atrakcyjna przez cały rok i służy przez wiele lat.
Wybierając rośliny kierujemy się przede wszystkim walorami dekoracyjnymi (barwa i faktura kwiatów i liści, wysokość i pokrój), a także wymaganiami siedliskowymi (żyzność i wilgotność gleby, stanowisko). Ważna jest również pora kwitnienia. Dobierając rośliny kwitnące w różnych okresach możemy stworzyć rabatę, która będzie atrakcyjna przez cały rok.
Byliny pełnią nie tylko funkcje dekoracyjne, ale również biocenotyczne – stanowią pokarm i schronienie dla wielu zwierząt.
Rośliny
Zobacz również trawy ozdobne i rośliny wodne w lekcji Ogrody specjalne
Jak komponować
- Roślinność może podkreślać cenne obiekty architektoniczne lub zasłaniać elementy mało dekoracyjne.
- Roślinność może służyć do uzyskania takich efektów jak rytm, symetria, kontrast barw lub kształtów.
- Kompozycja spójna z charakterem miejsca podkreśla jego styl.
- Rośliny niższe, płożące i przewieszające się sadzimy bliżej obserwatora, rośliny wyższe i większe dalej.
- Projektując rabaty bylinowe musimy uwzględnić, że część roślin zacznie się ze sobą mieszać.
- Na duże rabaty wybieramy większe rośliny, dobrze widoczne z daleka. Stosując małe rośliny wprowadzamy dużo sadzonek, aby stworzyć barwną plamę.
- Efekt głębi możemy uzyskać poprzez lokalizowanie na pierwszym planie roślin o barwach ciepłych, a na dalszym roślin o barwach zimnych.
Rośliny jednoroczne i dwuletnie, rośliny cebulowe
Kwietniki sezonowe to kompozycje tworzone z roślin jednorocznych, dwuletnich lub wieloletnich. Jak sama nazwa wskazuje – są zmieniane kilka razy w roku.
Kwietniki mogą być regularne i nieregularne, dywanowe (o wyrównanej wysokości roślin) i zróżnicowane, zakładane w gruncie i w pojemnikach. Stosuje się również rzeźbiarskie formy przestrzenne – specjalne konstrukcje wypełnione podłożem i obsadzone roślinami.
Kwietniki uważane są za ważny element dekoracyjny wielu założeń ogrodowych. Mają podkreślać rangę obiektów i zwiększać atrakcyjność założeń parkowych. W założeniach historycznych pełnią funkcję kulturową.
Kwietniki sezonowe w XXI wieku?
Niektórzy podkreślają funkcję biocenotyczną kwietników sezonowych. Rośliny zielne, jak wszystkie rośliny, oczyszczają powietrze z zanieczyszczeń i asymilują dwutlenek węgla, ale w znacznie mniejszym stopniu niż rośliny drzewiaste.
Kwitnące rośliny jednoroczne są źródłem pokarmu dla zapylaczy, ale dotyczy to również kwitnących, wieloletnich bylin.
Kwietniki sezonowe zmieniane są kilka razy w roku. Do wyprodukowania i utrzymania kolejnych roślin potrzebne są duże zasoby – woda, energia, nawozy.
Czy w XXI wieku możemy pozwolić sobie na sadzenie roślin, których nadrzędną (lub jedyną) funkcją jest dekoracyjność?
Jak komponować
- Kompozycja spójna z charakterem miejsca podkreśla jego styl.
- Rośliny niższe, płożące i przewieszające się sadzimy bliżej obserwatora, rośliny wyższe i większe dalej.
- Przy większych budowlach możemy zaproponować większy kwietnik o skomplikowanym wzorze. W kameralnych wnętrzach wzór powinien być prosty i czytelny.
- W kwietnikach sezonowych można stosować geometryczne wzory, bo rośliny nie rozrosną się.
- Na duże kwietniki wybieramy większe rośliny, dobrze widoczne z daleka. Stosując małe rośliny wprowadzamy dużo sadzonek, aby stworzyć barwną plamę.
- Efekt głębi możemy uzyskać poprzez lokalizowanie na pierwszym planie roślin o barwach ciepłych, a na dalszym roślin o barwach zimnych.
Nasadzenia w pojemniku
Nasadzenia w pojemnikach sprawdzą się tam, gdzie nie ma możliwości posadzenia roślin bezpośrednio w gruncie, np. na ulicach, placach czy dachach lub gdy chcemy zastosować delikatne rośliny, które mogłyby przemarznąć w gruncie (dlatego do tej grupy możemy włączyć byliny niezimujące w gruncie). Pełnią funkcje społeczne i psychologiczne, a także biocenotyczne i oczywiście estetyczne.
W pojemnikach możemy sadzić zarówno rośliny sezonowe (jednoroczne, dwuletnie), jak i wieloletnie byliny, a nawet krzewy i drzewa. Pojemniki z roślinami, które mogą przemarzać są przenoszone do pomieszczeń o niskiej temperaturze dodatniej.
Rodzaje pojemników
Do wyboru mamy całą masę różnych pojemników. Małe doniczki na balkonach i wielkie donice na parkingach. Drewniane, betonowe, ceramiczne, metalowe. Sześcienne, walcowate i o nieregularnym kształcie. Stosowane pojedynczo i zestawione w większe kompozycje. Stawiane na ziemi i wieszane na latarniach, oknach i balkonach. Reprezentacyjne donice na miejskich placach i rustykalne pojemniki przy karczmach. Tymczasowe i stałe. Pojemnik powinien odpowiadać stylowi założenia.
Wielkość pojemnika musi odpowiadać posadzonej roślinie, aby zapewnić roślinie prawidłowy wzrost, ale również ze względów kompozycyjnych. I najważniejsze – pojemnik powinien być stabilny. Nie może się przewrócić, nawet przy silnym wietrze lub gdy ktoś się o niego oprze. Pojemniki ustawiamy tak, aby nie utrudniały komunikacji, a jednocześnie umożliwiały prowadzenie zabiegów pielęgnacyjnych.
Trawniki i rośliny okrywowe
Murawy mają bardzo różne oblicza. W architekturze krajobrazu spotykamy zarówno przystrzyżone trawniki, jak i półdzikie łąki kwietne. Jeśli dodamy do tego roślinność zadarniającą mamy pełen przegląd roślinnej „podłogi”. Za chwilę omówimy każdy z tych rodzajów.
Warto pamiętać, że nie tylko trawy wchodzą w skład muraw. Są to również różnorodne rośliny jednoroczne, byliny, a także pnącza i krzewinki.
Rośliny
Rodzaje trawników
- dywanowe – najbardziej dekoracyjne, w miejscach reprezentacyjnych i w małych ogrodach, z 1-3 gatunków traw, koszone 2x/tydzień;
- parkowe – bardziej naturalne niż dywanowe, o różnorodnym składzie gatunkowym, koszone 3-4x/rok;
- łąkowe – przypominają naturalne łąki z dużą liczbą gatunków kwitnących, koszone 2x/rok;
- rekreacyjne – murawy wielogatunkowe, odporne na deptanie, w miejscach przeznaczonych do wypoczynku;
- sportowe – najbardziej odporne na deptanie i uszkodzenia mechaniczne, stosowane na boiskach i polach golfowych;
- specjalne – stosowane w miejscach trudnych, jak ogrody na dachach, strome skarpy, parkingi czy tory tramwajowe.
Roślinność okrywowa
Do muraw zaliczamy też przestrzenie pokryte roślinnością zadarniającą (zwaną też okrywową). Stosujemy ją tam, gdzie trawniki nie mają szans się utrzymać, a potrzebujemy powierzchni o równomiernym pokryciu roślinnością, ale też w miejscach, które pełnią funkcje czysto estetyczne i nie są przeznaczone do użytkowania (nie można na nie wejść).
Roślinność okrywową idealnie sprawdzi się jako runo parkowe, czyli rosnące bezpośrednio pod drzewami, gdzie jest dużo cienia.
Trawniki w XXI wieku?
Choć łąki kwietne zostały wymienione przed chwilą jako „trawniki łąkowe” warto poświęcić im trochę więcej uwagi, ponieważ mają wiele przewag nad tradycyjnymi trawnikami.
Po pierwsze, są one o wiele bardziej przyjazne dla środowiska, ponieważ nie wymagają częstego koszenia, co ogranicza emisję spalin z kosiarek i zużycie energii. Łąki są naturalnym siedliskiem dla wielu gatunków owadów, takich jak pszczoły i motyle i przyczyniają się do zachowania bioróżnorodności. W odróżnieniu od trawników, które często wymagają intensywnej pielęgnacji, nawożenia i podlewania, łąki wymagają mniej zabiegów pielęgnacyjnych i odporniejsze na susze. Dodatkowo wprowadzają kolor, co wpływa na atrakcyjność miejskich terenów zieleni.
Funkcje
sanitarno-higieniczna – murawy przyczyniają się do ograniczenia zapylenia powietrza, mają też działanie bakteriobójcze;
klimatyczna – podnoszą wilgotność powietrza i zawartość tlenu, obniżają temperaturę latem;
biocenotyczna – murawa chroni glebę przed erozją, łąki dają schronienie i pożywienie owadom i ptakom;
techniczna – murawy stosuje się w rekultywacji terenów zdegradowanych, zabezpieczają ziemię przed erozją społeczna i psychologiczna – rośliny działają kojąco i uspokajająco na nasz układ nerwowy;
ekonomiczna – dobrze zadbane murawy zwiększają estetykę i prestiż miejsc, rośliny okrywowe obniżają koszty pielęgnacyjne;
estetyczna i kompozycyjna.
Jak komponować
- Trawniki stanowią przedpole lub tło dla kompozycji roślinnych.
- Odpowiednio dobrana murawa może podkreślić styl ogrodu – trawnik dywanowy w ogrodach formalnych, łąki kwietne w założeniach krajobrazowych.
- Rośliny okrywowe pokrywają znaczne połacie terenu tam, gdzie koszenie byłoby utrudnione, np. na stromych zboczach i w innych trudnych miejscach.
- Pod koronami drzew stosuje się rośliny okrywowe, które lepiej znoszą zacienienie.
Jak dobierać rośliny
Dobierając gatunki do naszej murawy musimy się kierować przede wszystkim jej funkcją oraz miejscem, w którym ma zostać założona. Inny skład zaproponujemy w przypadku intensywnie użytkowanego trawnika, inny w runie parkowym, gdzie nikt nie wchodzi. Inaczej zakłada się murawę w miejscu nasłonecznionym, na żyznej i wilgotnej glebie, inaczej w miejscu zacienionym lub na stanowisku bardzo suchym.
Na trawniki najczęściej stosuje się mieszanki trawnikowe. W mieszankach występuje kilka gatunków lub odmian traw, których cechy wzajemnie się uzupełniają.
